گاوها برای شیر دوشی بایستی به محل دیگری غیر از اصطبل نگهداری دام برده شوند، این امر علاوه بررعایت بهداشت شیر دوشی اولین برنامه تحریک گاو برای ترشح هورمون اکسی توسین ( Oxytocine) است که سبب آزاد شدن شیر و شل شدن پستان وعضلات حلقوی اسفنکتر و دوشیدن کامل شیر در شیر دوشی میشود. رعایت بهداشت در سالن شیردوشی مهمترین مرحله تولید شیر بهداشتی با بار میکروبی کم میباشد از این لحاظ بایستی دقت داشت که شیر تولیدی از دام سالم همیشه فاقد آلودگی است ودر صورتیکه مجرای پستان دام را قبلا‌خوب ضدعفونی کرده باشیم در اینجا آلودگی شیربستگی به رعایت بهداشت و دستورالعمل های بهداشتی دارد. دیوارها و کف شیر دوشی بایستی قابل شستشو و ضد عفونی باشد معمولا‌سیمانی یا کاشی کاری میشود سالن شیردوشی بایستی دارای نور وتهویه کافی و درب و پنجره های توری دار دارای سیستم آب سرد وگرم کافی برای شستشو باشد. آب مورد استفاده اهمیت زیادی در بهداشت شیردارد واز نظر فیزیکی بایستی پاک و عاری از آلودگیهای میکروبی باشد چرا که بامید شستشو خود عامل انتشار آلودگی در شیر وسیستم شیردوشی میشود. بنابراین آزمایش آب قبل از استفاده ضروری است ودرصورت لزوم آنرا با کلرویاسیستم تصفیه بایستی بهداشتی کرد.اگر از سیستم شیردوشی استفاده میشود لوله های انتقال شیر بایستی ازنوع استیل و مخازن نیز از نوع استیل باشد سیتم فاضلاب وهدایت آب پس از شستشو دارای شیب مناسب باشد.
ضوابط بهداشتی شیردوشی
آماده کردن دام
شستشو و تمیز کردن پستان دام با آب ولرم حدود ۴۰ درجه سانتیگراد همراه ماده ضدعفونی کننده به نحوی که ضمن پاک کردن مواد خارجی و چربیهای اطراف پستان دام . صدمه ای به اعضاء‌پوست پستان وارد ننماید.
خشک کردن پستان پس از شستشو و تمیز کردن با حوله یا دستمال کاغذی یک بار مصرف.
یادآوری : شستشوی و ضد عفونی پستان باید در زمان کوتاه انجام گیرد ،تمیز نگهداشتن محل نگهداری دام شیری بهترین راه کاهش زمان شستشو میباشد.
خارج کردن قطرات اولیه شیر از پستان (رگ گیری)به داخل یک ظرف یا بر روی صفحه مشبک ویا صفحه سیاه بمنظور کنترل آلودگی پستان ها ، وجود ناهنجاریها در شیرخام از قبیل خون ، رنگ عادی ولخته انجام میگیرد.
یادآوری : رگ گیری موجب حصول اطمینان از بازکردن منافذ پستان وخروج شیر اولیه که ممکن است حاوی مقدار زیادی باکتری باشد صورت میگیرد . بنابراین از ریختن آن برروی کف سالن شیردوشی باید اجتناب شود.
شخص شیردوش بایدسالم ودارای ناخن کوتاه وعاری از هرگونه ابتلاء به بیماریهای عفونی مزمن ومشترک بین انسان ودام باشد.
شخص شیردوش در زمان شیردوشی باید ملبس به لباس کار مناسب شامل روپوش ،کلاه ، دستکش وچکمه باشد.
محل شیردوشی بایستی داری نورکافی و تهویه مناسب بوده و دوشش شیر درمحیطی تمیز وعاری از هرگونه گردو غبار و بو انجام گیرد.
شیردوشی باید در محیطی ساکت وآرام انجام گیرد.
یادآوری : از هرگونه تغذیه دام درحین شیردوشی به منظور جلوگیری از ایجاد گردو خاک خودداری گردد.
ضوابط بهداشتی و فنی تاسیسات شیردوشی
میزان دوشش با دستگاه بستگی به وزن خوشه شیردوشی وارتفاع ظروف شیشه ای مدرج دارد.که توصیه شده وزن خوشه شیردوشی بین ۵/۳-۵/۱ کیلوگرم وظروف شیشه ای پایین تراز سطح پستان دام واقع شوند.
یادآوری : شیر باقیمانده پس از دوشش در پستان دام میتواند موجب بروز بیماری ورم پستان گردد.
به منظور جلوگیری از انتقال عفونت بین پستانها باید با قطع مکش قبل از خارج سازی خوشه شیردوشی از جریان معکوس شیرداخل خوشه شیردوشی ممانعت کرد.
دستگاه شیردوشی باید مرتبا”مورد بازرسی قرارگیرد.
حداقل یکبار در سال کل تاسیسات شیردوشی به وسیله یک فرد متخصص کنترل وبازرسی شود گزارش آن بمنظور رفع نواقص به دامدار و دامپزشکی ارائه گردد.
ابعاد سالن شیردوشی باید متناسب با ظرفیت تعداد دام که در هر وعده باید دوشیده میشوند بوده ودام بتواند به راحتی رفت آمد نماید.
دیوارها باید سطحی صیقلی وصاف داشته وقابل تمیز کردن و غیر قابل نفوذ بودن ودارای رنگ روشن باشد.
سالن شیردوشی باید دارای تهویه مطلوب بوده ،در صورت استفاده از پنجره ها به این منظور پنجره ها باید مجهز به توری برای جلوگیری از ورود حشرات باشند.
کف سالن نیز قابل شستشو و ضدعفونی بوده ودارای کانال فاضلاب با شیب مناسب باشد.
چاله شیردوشی باید دارای طول وعرض و ارتفاع مناسب وفاضلاب آن بقسمی باشد که شستشوی سالن بسهولت انجام گرفته و بهیچوجه آب در محل جمع نگردد.
دارای آب گرم وسردکافی قابل شرب وتصفیه شده جهت شستشوی مرتب وسائل شیردوشی وحمل شیر وهمچنین شستشوی پستان دام باشد.
موتور دستگاه دوشنده باید دراتاق مخصوص که دور از سالن شیردوشی بوده نصب ومجهز به سیستم صداگیر باشد که صدای آن دام را در موقع دوششی ناراحت ننماید.
دستگاههای شیردوشی باید دراتاق شیردوشی متناسب با مقدار تولید شیرروزانه نصب شود.
سالن شیردوشی باید مجهز به فضای جهت توقف دام بوده تا در هنگام دوشش دام بدون حرکت دراین اتاقکها قرار بگیرد.
کف سالن شیردوشی غیر قابل نفوذ وقابلیت تحمل بار اضافی به طور مثال مقرهای شیردوشی را داشته باشد (مقر شیر دوشی عبارت است از جایگاهی که دام شیری در هنگام دوشش درآن مستقر میگردد)
کف باید با پوشش سخت مفروش شده غیر لغزنده ومقاوم به مواد شیمیائی باشد.
کلیه سطوح داخلی دیوارها وسقف ها باید کاملا”صاف و بدون پستی وبلندی بوده و به گونه ای طراحی شوندکه دارای استحکام کافی باشد و بار اضافی را بدون تغییر شکل تحمل کند.
سالن شیردوشی باید قابلیت دسترسی به تسهیلات جمع آوری وتوزیع دام شیری را داشته باشد.
ورودی وخروجی های سالن شیردوشی باید به گونه ای ساخته شوند که فقط یک دام شیری هم زمان قادر به عبور از آنها باشد واز هرگونه انقطاعی در حرکت دام ممانعت بعمل آید.
تعبیه حوضچه ضد عفونی در محل ورودی به سالن شیردوشی به طوری که دام مجبور به عبور از آن باشد.
سالن شیردوشی باید درمکانی احداث گردد که خطر آلودگی شیرخام به حداقل برسد.
کلیه ورودی های سالن شیردوشی باید سنگفرش شده وقابلیت شستشو و ضد عفونی را داشته وآب روی آن به طرف تجهیزات دفع فاضلاب الزامی است.
یادآوری : شیر گاو هائیکه تحت درمان با آنتی بیوتیک یا مواد هورمونی ویا داروئی دیگر قرار گرفته اند تا زمان دفع باقیمانده دارو (براساس دستور کارخانه سازنده )قابل مصرف نمی باشد ونباید با شیر سایر دامها مخلوط گردد.
شیر تولیدی پس از دوشش بایستی ازصافی عبورداده شود تا ذرات خارجی موجود در شیر گرفته شود
پس از انجام شیردوشی سالن و دستگاههای شیر دوشی بایستی شستشو و ضدعفونی گردد.
ضوابط شستشو و ضدعفونی دستگاههای شیردوش
شستشوی دستگاههای شیردوش ممکن است با دست یا با سیستم CIP شستشو در مدار بسته CLEANINIG IN PLACE انجام گیرد که درهرحال باید نکات ذیل رعایت گردد:
قسمتهای که امکان بازکردن آنها وجود دارد مثل خرچنگی ،پستانک ها غلاف پستانک باید پس از آخرین دوشش بازکرده وقطعه قطعه شستشو شوند.
در آب مورد مصرف برای شستشوی دستگاههای شیردوشی نباید به هیچ وجه از مواد کف کننده استفاده شود.
مواد شستشو و ضدعفونی کننده باید در دمائی که سازنده مواد توصیه نموده استفاده شود .
شستشو دارای نظم مخصوص بوده که میبایستی توسط شخص شیردوش رعایت وانجام گردد.
درابتدا خط مسیر عبور شیر با آب سرد برای مدت چند دقیقه ،سپس با آب گرم وبعد با محلولهای شیمیائی شستشو کننده مخلوط با ضد عفونی کننده ویا بطور جداگانه شستشو وضدعفونی گردند.
در مرحله آخر با آب تمیز وسالم وسردآثار وبقایای مواد شستشو و ضد عفونی کننده را از مسیرخارج نمود.
عمل شستشو و ضد عفونی دستگاه در هروعده شیردوشی بلافاصله انجام شود.
یادآوری :آب مورد مصرف شستشوی دستگاههای مورد استفاده دامداری باید آب آشامیدنی ومطابق استاندارد باشد. چنانچه شیر تولیدی را نتوان حداکثر ظرف مدت ۲ ساعت به مراکز جمع آوری ویا کارخانجات منتقل نمود باید هرچه سریعتر شیر را جهت سرد کردن به اتاق نگهداری شیر انتقال داد وتا ۸ درجه سانتیگراد خنک نمود واگر جمع آوری شیرروزانه نیست باید دردمای ۶ درجه سانتیگراد نگهداری شود. وقتی شیر به کارخانجات صنایع لبنی منتقل میشود نباید دمای آن بیش از ۱۰ درجه سانتیگراد باشد.
توصیه های فنی و بهداشتی درپرورش گاو شیری و تولید شیر خام
نظافت مرتب و روزانه و ضدعفونی کردن وساِیل شیر دوشی
استفاده از گاوهای شیرده سالم و مقاوم به بیماری ودارای شیر و چربی زیاد برای گوساله گیری.
واکسیناسیون بموقع دام به جهت پیشگیری از بیماریهای دامی
حذف گاوهای پیر و فرسوده و ضعیف که مستعد بیماری می باشند ( سالانه ۲۵ تا ۳۵ در صد گاوهای گله حذف شود)
از تلقیع تلیسه ها در سنین کم یا زیاد خوداری کنید در سن ۱۵ تا ۱۸ ماهگی آبستن و در سن ۲۴ تا ۲۷ ماهگی یک گوساله بدنیا آورد
از مخلوط کردن آغوز با شیر سایر دامها خوداری کنید ؛ (با مصرف آغوز گوساله ها در برابربیماریهای عفونیمانند: اسهال و ذات الریه ایمن می شود.
شیر دامهای دچار ورم پستان تا ۷ روز پس از آخرین تزریق آنتی بیوتیک نباید با شیر سایر دامها مخلوط شود (شیرهای غیر طبیعی معمولا دارای لکه خون ؛چرک؛آبکی؛شور؛بو دار و بریده ودارای طعم نامطلوب می باشند )
قبل از دوشش پستان و نواحی مرتبط با آنرا با آبگرم بشویید و سپس با دستمال یکبار مصرف خشک نمایید قابل توجه است که شستشوی تنها، هیچ گونه اثر مثبت در کاهش بار میکروبی ندارد پس؛ شستشو و ضد عفونی و خشک کردن می بایست هم زمان انجام شود .
جدا سازی چند جهش اولیه و دوشش آن بر روی پارچه ظریف سیاه رنگ ضمن ا طمینان از سلامت پستان گاو شیری(مشاهده وضعیت شیر بر روی پارچه: اگر شیر آبکی؛چرک ؛لخته؛…… باشد مشکوک به ورم پستان است) انجام این عمل تاثیر زیادی درجهت کاهش بار میکروبی شیردارد.
با جلو گیری از تغییرات نا گهانی در جیره غذایی گاو شیری در حفظ سلامت دام خود بکو شید .
همواره در تغذیه گاو شیری تناسب بین علوفه وکنسانتره که میتواند در مقدار چربی شیر موثر باشد تلاش نمایید.
اقدام پیشگیرانه(واکسینه کردن بموقع دامها) از شیوع بیماریهای واگیرجلو گیری نموده وموجب کاهش هزینه های درمان وتولید اقتصادی شیر راه به همراه خواهد داشت .
حمل وتحویل شیر در دونوبت صبح وعصر در حد اقل زمان پس از دوشش به مراکز جمع آوری شیر و یاکارخانه در حفظ و بهبود کیفیت شیر خام نقش زیادی دارد